Z tego artykułu dowiesz się:

• czym jest złośliwe oprogramowanie i jak działa;
• jakie są narzędzia zabezpieczające urządzenia; 
• jak radzić sobie z zainfekowanym sprzętem.
   

Każde urządzenie podłączone do internetu – komputer, tablet czy smartfon – jest narażone na zainfekowanie złośliwym oprogramowaniem. Bardzo często szkodliwe oprogramowanie jest uruchamiane i instalowane przez samych użytkowników, w tym dzieci, np. poprzez otwieranie załączników z poczty elektronicznej lub klikanie w linki. Jak się przed tym bronić?
 

Czym jest złośliwe oprogramowanie i jak działa?

Złośliwe oprogramowanie (malware) to wszystkie programy, których celem jest spowodowanie szkód w komputerze, tablecie lub telefonie i działanie na szkodę użytkownika, np. wyłudzenie danych, haseł, kradzież tożsamości lub środków z kont bankowych.

• Wirusy i robaki – samopowielające się programy, które mogą ingerować 
  w zawartość komputera i wbrew woli użytkownika rozpowszechniać się na kolejne urządzenia, np. poprzez pocztę elektroniczną;
• Trojany (konie trojańskie) – oprogramowanie, które podszywając się np. pod użyteczną aplikację, dodatkowo uruchamia szkodliwe funkcje, np. kasowanie plików czy umożliwienie przejęcia dostępu do urządzenia innym osobom. Trojany umożliwiają też instalację na komputerze innych złośliwych programów;
• Programy szpiegujące – oprogramowanie zbierające w nieuprawniony sposób informacje o użytkowniku. Zazwyczaj przekazują one zawartość komputera na zewnętrzne serwery, kontrolowane przez cyberprzestępców.

Ze względu na coraz bardziej zaawansowane metody ataków w sieci, żaden komputer czy smartfon z dostępem do internetu nie jest w pełni bezpieczny. Można jednak ograniczyć ryzyko poprzez stosowanie właściwych zabezpieczeń.

Niezbędnym minimum zwiększającym ochronę urządzenia przed złośliwym oprogramowaniem jest:

• instalacja i aktualizacja programu antywirusowego i zapory sieciowej. Dodatkowym zabezpieczeniem działającym w sieci Orange jest mechanizm wykrywania zagrożeń - CyberTarcza.
• systematyczna instalacja aktualizacji oprogramowania urządzeń elektronicznych. 

Narzędzia zabezpieczające urządzenia elektroniczne

• Oprogramowanie antywirusowe – można je kupić lub pobrać z sieci nieodpłatnie, np. do użytku domowego. Warto dbać nie tylko o systematyczną aktualizację bazy wirusów, lecz także o regularne skanowanie urządzenia w ich poszukiwaniu.

• Zapora sieciowa (firewall) to element systemu lub niezależny program, który kontroluje dane wymieniane przez komputer za pośrednictwem internetu. Oprogramowanie zapobiega lub informuje o łączeniu się naszego komputera z podejrzanymi serwerami i przeciwdziała próbom włamania.

• Kolejnym elementem zwiększającym bezpieczeństwo komputera jest regularne aktualizowanie systemu operacyjnego oraz oprogramowania, w szczególności przeglądarek internetowych. Często bowiem dopiero po wprowadzeniu na rynek nowego oprogramowania wykrywane są w nim luki umożliwiające atak na urządzenie. Aktualizacje publikowane przez twórców oprogramowania zapobieganiu niebezpiecznym sytuacjom. 
   

Upewnij się, że urządzenia, z których korzysta Twoje dziecko, są odpowiednio zabezpieczone.

Sprawdź, czy na komputerze:

• działa program antywirusowy, czy jest systematycznie aktualizowany i czy skanuje także wiadomości e-mail oraz zewnętrzne urządzenia podłączane do komputera (przenośny twardy dysk, pamięć USB), 
• włączona jest zapora sieciowa,
• włączona jest opcja automatycznego pobierania i instalowania aktualizacji systemowych,
• zaktualizowana jest przeglądarka internetowa,
• dziecko ma utworzone w systemie własne konto użytkownika z ograniczonymi uprawnieniami,
• uprawnienia administratora są zabezpieczone hasłem nieznanym dziecku, 
• oprogramowanie pochodzi tylko ze znanych i sprawdzonych źródeł.

Zadbaj też o bezpieczeństwo urządzeń mobilnych, na których coraz częściej gromadzimy ważne informacje (m.in. baza kontaktów, rejestr rozmów, treści smsów, a niekiedy też zapamiętane kody PIN i numery kart płatniczych):

• zainstaluj na nich program antywirusowy,
• włącz opcję kontroli rodzicielskiej – jeśli nie jest dostępna na telefonie, zainstaluj odpowiednią aplikację, np. Chroń Dzieci w Sieci,
• wyjaśnij dziecku, że można instalować aplikacje pochodzące tylko z oficjalnych sklepów producentów oprogramowania (Google Play, Sklep Windows, AppStore); 
  w większości sklepów internetowych możesz ustawić kategorię wiekową, określając tym samym, które aplikacje może pobierać dziecko (w przypadku Google Play stosowana jest światowa klasyfikacja PEGI),
• przekaż dziecku, by nie akceptowało monitów o połączenie telefonu z innym urządzeniem, jeśli nie wygenerowało ich samo,
• przekonaj dziecko, by wyłączało opcję Wi-Fi w swoim telefonie, jeśli z niego nie korzysta, i usuwało zapamiętane przez urządzenie sieci publiczne. Cyberprzestępcy mogą uruchomić własną sieć o takiej samej nazwie jak popularny hotspot 
  i przechwytywać ruch sieciowy,
• zadbaj też o odpowiednie zabezpieczenie telefonu hasłem, gestem, kodem PIN, odciskiem palca lub odblokowywaniem poprzez rozpoznanie twarzy właściciela. 

Po czym poznać, że urządzenie jest zainfekowane?

Objawami zainfekowania urządzenia przez złośliwe oprogramowanie mogą być:

• wolniejsze działanie lub zawieszanie się systemu,
• spowolnione działanie internetu,
• uszkodzone pliki, których nie można uruchomić,
• niespodziewana zmiana wyglądu przeglądarki internetowej, strony startowej lub menu programów,
• komunikaty zapory sieciowej o próbie łączenia się z internetem przez nowe, nieznane programy,
• niespodziewanie wyskakujące w przeglądarce okna. 

Co zrobić, gdy urządzenie jest zainfekowane?

Zaktualizuj ręcznie program antywirusowy, odłącz komputer od internetu, a następnie przeskanuj twardy dysk.

• W przypadku wykrycia zagrożenia program antywirusowy zazwyczaj pyta użytkownika, co ma zrobić, i sugeruje najwłaściwsze rozwiązanie (najczęściej jest to kwarantanna lub usunięcie zainfekowanych plików).
• Jeśli masz problemy z aktualizacją programu antywirusowego (złośliwe oprogramowanie często blokuje tę możliwość), skorzystaj z dostępnych w sieci skanerów online, a po przeskanowaniu dysku ponownie spróbuj zaktualizować antywirusa.
• W przypadku wykrycia wielu zagrożeń, czasem najskuteczniejszym rozwiązaniem jest przeinstalowanie systemu operacyjnego po wcześniejszej archiwizacji istotnych informacji.

Korzystanie z publicznych sieci Wi-Fi – o tym warto pamiętać

Coraz częściej z internetu korzystamy w miejscach publicznych, np. w restauracjach, hotelach czy urzędach, łącząc się z ogólnodostępną siecią Wi-Fi. Czasami podłączenie urządzenia do bezprzewodowego internetu udostępnianego w miejscach publicznych nie wymaga podawania hasła.

Korzystając z otwartych sieci Wi-Fi, trzeba zachować szczególną ostrożność. Ryzyko przechwycenia danych, przekierowania na strony ze szkodliwymi treściami bądź zainfekowania urządzenia wirusem jest dużo wyższe niż w przypadku sieci zabezpieczonych.

• Zwróć uwagę dziecka, by podczas używania ogólnodostępnego Wi-Fi, nie korzystało z serwisów wymagających logowania lub podawania danych osobowych (np. poczty, serwisów społecznościowych).
• Jeśli jednak będzie musiało skorzystać z tych serwisów, może to zrobić tylko wtedy, gdy sprawdzi, czy adres strony jest poprawny, a dane przekazywane są w postaci zaszyfrowanej (z wykorzystaniem protokołu HTTPS – w oknie adresu przeglądarki pojawia się symbol kłódki).
• Gdy przy próbie połączenia pojawi się ostrzeżenie o problemach z certyfikatem, nie należy nawiązywać połączenia, ponieważ może ono być „podsłuchane” przez właściciela sieci.
• Jeśli sieć publiczna została zapamiętana w danym urządzeniu, może się ono z nią połączyć automatycznie, bez wiedzy użytkownika, dlatego po zakończeniu połączenia z siecią dziecko powinno skorzystać z opcji „zapomnij tę sieć” w ustawieniach telefonu.
   

Pamiętaj

Dzieci coraz częściej korzystają z internetu, używając innych urządzeń niż domowy komputer i innych sieci niż ta domowa. Warto więc uruchomić odpowiednie zabezpieczenia na różnych urządzeniach.

Jednak żaden filtr czy oprogramowanie kontroli rodzicielskiej nie zapewnia stuprocentowej skuteczności. Ich uruchomienie nie oznacza, że możemy zapomnieć o podstawowych zasadach bezpieczeństwa. Żaden z technicznych systemów kontroli rodzicielskiej nie zastąpi uważności rodzica.