Z tego artykułu dowiesz się:

• czym są patotreści w internecie,
• skąd się biorą,
• jaki wpływ mają na Twoje dziecko,
• jak się przed nimi bronić.

Udostępnianie treści w internecie staje się coraz popularniejsze. Wiąże się to niestety z nieznanymi wcześniej problemami. Jednym z nich, uznanym za szczególnie niebezpieczny, jest pojawienie się patotreści.

Czym są patotreści w internecie?

Szkodliwe treści w internecie definiuje się jako materiały, które mogą wywołać negatywne emocje u odbiorcy lub które promują niebezpieczne zachowania. Zalicza się do nich pornografię, materiały ukazujące przemoc, a także treści zachęcające do zachowań szkodliwych dla zdrowia (np. używania narkotyków) lub autodestrukcyjnych (samookaleczenia, samobójstwa).

Tego typu materiały, zwane patotreściami, są prezentowane w sieci w postaci transmisji internetowej w czasie rzeczywistym (stream), fragmentów transmisji (shoty), filmów, zdjęć i innych form przekazu, w których nadawca lub grupa nadawców prezentują zachowania sprzeczne z normami społecznymi, niosące demoralizujący przekaz, obejmujący zachowania takie jak przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, libacje alkoholowe, poniżanie, zażywanie narkotyków i inne.

Serwisy społecznościowe czy platformy do publikowania filmów, takie jak YouTube, niezwykle ułatwiły zarówno nadawanie, jak i udostępnianie tego typu materiałów. Doprowadziło to do ich lawinowego przyrostu, co powoduje problemy ze skutecznym monitorowaniem i wyławianiem treści niezgodnych z prawem czy regulaminami serwisów.

Co gorsza patologiczni nadawcy stają się popularni, a w parze z ich sławą często idą wysokie zarobki – bowiem za publikowane treści pobierają od widzów opłaty. Ludzie balansujący na granicy prawa (a często je przekraczający) stają się dla młodzieży wzorem do naśladowania. Niestety – kontakt z wulgarnymi, patologicznymi, pełnymi przemocy treściami może przestraszać, zniesmaczać, odczulać na krzywdę ludzką i kształtować szkodliwe postawy społeczne.

Jak wygląda kontakt młodych ludzi z parościami?

W marcu i kwietniu 2019 roku na zlecenie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę i dzięki wsparciu Orange Polska firma Puzzle Research przeprowadziła wśród polskich nastolatków badanie dotyczące skali zjawiska patostreamingu. Jego wyniki opublikowano w dokumencie Patotreści. Raport o problemie.

Jak pokazują dane:

• zdecydowana większość (84%) badanych nastolatków w wieku od 13 do 15 lat słyszała o patotreściach,
• więcej niż co trzecia osoba (37%) deklaruje, że oglądała tego typu nagrania, natomiast pozostali nigdy ich nie widzieli, 
• informacja ustna od osoby znajomej to główne źródło wiedzy o istnieniu patotreści – wskazała je ponad połowa (53%) tych, którzy o takich materiałach słyszeli. Te treści to częsty temat rozmów czy żartów,
• oglądający patotreści robią to najczęściej regularnie – średnio 5 razy w miesiącu, 
• 43% respondentów ma kontakt z tego typu materiałami co najmniej raz w tygodniu,
• młodsi nastolatkowie oglądają patotreści z większą częstotliwością niż starsi, 
• co istotne większość osób (88%), które oglądały patotreści, twierdzi, że było to dla nich niepokojące doświadczenie.

Dlaczego patotreści są popularne?

Każdy z respondentów, który widział patotreści, potrafił podać przynajmniej jednego ich twórcę. Wskazuje to na stosunkowo dużą rozpoznawalność nadawców.

W przeciwieństwie do celebrytów znanych z mediów tradycyjnych youtuberzy są przez młodych ludzi postrzegani jako bardziej autentyczni. Dają swoim odbiorcom dostęp do siebie w różnych, czasem intymnych, wstydliwych, a nawet ośmieszających ich sytuacjach oraz swobodnie wypowiadają się na tematy bardzo osobiste, takie jak seks, relacje, ciało, zdrowie. Budują zaangażowanie społeczności, ponieważ są dostępni – zwracają się bezpośrednio do swoich odbiorców, pytają ich o zdanie, odpowiadają na komentarze. To tworzy poczucie przynależności.

W odczuciu młodych ludzi to youtuberzy zmieniają i kształtują popkulturę. Nastolatkowie kopiują zachowania, które oglądają w materiałach internetowych twórców, m.in. sposób komunikacji, ubierania się, malowania, dbania o siebie, działania, interakcji z innymi. I tak jak w przypadku większości nadawców mechanizmy te można traktować jako nową jakość czasów, w których żyjemy, tak w przypadku nadawców patotreści mogą one budzić szczególny niepokój. Zwłaszcza że w odbiorze młodych ludzi przekraczanie granic, przemoc czy wulgarność zaczynają być łączone z profitami finansowymi, zasięgami, fejmem (sławą).

Dlaczego oglądanie patotreści jest szkodliwe?

Oglądanie patotreści niesie jednak ze sobą określone koszty emocjonalne i poznawcze. Kontakt ze szkodliwymi treściami:

• może sprawić, że dziecko zaczyna postrzegać świat jako niezrozumiały, groźny, traci poczucie bezpieczeństwa, szczególnie kiedy bezkrytycznie odbiera przekaz płynący z patofilmów czy nie potrafi ich odpowiednio zinterpretować, 
• wpływa na kształtowanie nieprawdziwych przekonań na temat świata i ludzi, jak również zachęca do zachowań szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych kontaktów, 
• wywołuje takie emocje, jak niepokój czy lęk,
• wpływa na obniżenie nastroju lub nadmiernie pobudza, może nawet uzależniać, 
• znieczula na bodźce, które pojawiają się w patotreściach, tj. przemoc, agresję, seksualizację. Powszechność tego typu zjawisk sprawia, że stają się one dla młodych ludzi niemal normalne, 
• powoduje spadek wrażliwości na mowę nienawiści czy zachowania propagujące przemoc – mniejszy odsetek młodzieży uznaje je za łamanie pewnych norm społecznych, wartości czy zasad etycznych, 
• propagowana w patotreściach przemoc słowna lub fizyczna staje się bardziej społecznie akceptowalna, jest oswojona poprzez pewną formułę czy konwencję, odpowiednio opakowana, a co za tym idzie – atrakcyjniejsza, 
• sprawia, że sami stajemy się mniej skłonni przestrzegać norm społecznych. Co więcej młodzi ludzie stykający się z takimi sytuacjami są gotowi naruszać również inne zasady współżycia społecznego.

Jak można się bronić przed patotresciami?

Oczywiście przede wszystkim należy rozmawiać z dzieckiem o tym, co i dlaczego ogląda w sieci, a także o konsekwencjach, jakie się z tym wiążą.

• Ważne jest wskazywanie nastolatkom pozytywnych dróg do osiągnięcia sukcesu czy nawet sławy – również w obszarze tworzenia i nadawania treści w internecie. Na YouTube można bowiem znaleźć też wielu wartościowych twórców i influencerów, którzy publikują ciekawe i bezpieczne materiały. 
• Warto wskazać dziecku, że wiele prezentowanych w sieci patotreści nosi znamiona konkretnych przestępstw opisanych w Kodeksie karnym. Tym samym osoba, która je udostępnia, może być ścigana na drodze odpowiedzialności karnej.
• Każdy serwis ma swój regulamin, a w nim bardziej lub mniej ogólnie sformułowany zapis o możliwości zgłaszania do administratorów treści niezgodnych z jego zapisami albo sprzecznych z prawem. Wprawdzie do administratorów należy rozpatrzenie zgłoszenia i ostateczna decyzja dotycząca obecności konkretnej treści w serwisie, ale każde pojedyncze zgłoszenie otwiera drogę do weryfikacji i ewentualnej interwencji. 
• Należy reagować na rozpowszechnianie patotreści, jeśli spełniają one znamiona przestępstw, są wykroczeniami lub naruszają nasze dobra osobiste. Można dokonywać ustnego bądź pisemnego zawiadomienia o podejrzeniu przestępstwa na policji czy w prokuraturze i wnosić skargi na nadawców szkodliwych treści do sądu cywilnego. 

Zobacz raport Patotreści w internecie

Pamiętaj

Oglądanie patotreści jest niebezpieczne dla młodych ludzi. Kontakt z wulgarnymi, patologicznymi, pełnymi przemocy treściami może budzić lęk, zniesmaczenie, niszczyć wrażliwość na krzywdę ludzką i promować szkodliwe postawy społeczne. Dodatkowo – w czasach gdy dla młodych ludzi popularność w sieci jest ważną wartością, często marzeniem i celem – funkcjonowanie patologicznych nadawców, ich popularność i doniesienia o wysokich zarobkach mogą zachęcać do takiej formy aktywności. To zjawisko może też przysłaniać alternatywne, wartościowe i konstruktywne formy twórczości online.